Tsunami Nedir?

Tsunami Nedir?

Japonların “soo-nah-me” diye okudukları TSUNAMİ ”Tsu” = liman , “ nami” de dalga yani “liman dalgası” anl***** gelir.1963 yılından beride ilim adamları doğanın bu en ölümcül ,en sinsi felaketini bu kelimeyi kullanarak ifade ederler.
İskandinavlar bu felakete “hayalet/hortlayan dalga” adını verirler fakat uluslar arası arenada onlarda “Tsunami “adını kullanırlar.

Tsunami rüzgar veya med-cezir ‘le değil bir deprem veya volkanik patlama sonucu deniz tabanının çökmesi ile oluşan bir “Dalga”dır.

Deniz tabanının aniden çökmesi ile oluşan boşluğu doldurmak üzere “sular ”çöken tarafa inanılmaz bir hızla hücum eder...

Tabanın çökümü ile tetiklenen ve denizin dengesini korumak için harekete geçen milyon hatta milyarlarca ton su, inanılmaz hızla hareket ederek bir deniz içi akıntı başlatır . Hiç sürtünmede olmadığı için bu akıntı saatte 800-900 km. hızla okyanusların bir ucundan öbür ucuna kıyıya ulaşıncaya kadar yoluna devam eder.

Tsunami dalgası /akıntısı son derece sinsidir çünkü büyük bir geminin altından geçerken bile gemideki insanlar onu görmezler ,duymazlar belki hafif, tuhaf bir titreme hissederler. Havadan uçaktan da görmek mümkün değildir.
Kıyıya yaklaşırken derinlik azalmaya başlayınca başını yukarı doğru kaldırınca altındaki boşluğu doldurmak için sahildeki suyu kendine çeker adeta emer çok kısa bir süre sonrada öldürücü bir “duvara” dönüşür ve büyük vahşi, iğrenç, korkunç “vurucu güç olarak” kıyıyı vurur.

Bugüne kadar yüzbinlerce insanı silip süpürmüş olan Tsunami en çok Büyük Okyanusta görülmüştür.

1596 ile 1938 yılları arasında Japonya 15 büyük tsunami felaketi yaşamıştır.
70 metre bilinen en yüksek tsunami olup Alaskada Valdez körfezinde görülmüştür.Normali 10 -30 metre civarındadır.

27.Ağustos.1883 yılında korkunç bir patlama ile adeta yeniden uyanann Krakatau volkanı Java ve Sumatra adaları arasında yüksekliği 30 metreyi geçen bir Tsunami yaratmış, İndonezyada 36.000 kişinin ölümüne neden olan bu “afet” 8000 km. uzaklıktaki Afrika sahillerinde de su seviyesini 1 metre yükseltmiştir.

Saatte 660 km hızla 24.000 km kat ettikten sonra Biscaya körfezinde kendisini göstermiş , Manş Denizi, Kuzey Denizi ve Skagerak üzerinden Danimarkaya 28.Ağustos.1883 saat 14.45 te ulaşmış ve suyun 10 cm.yükselmesine neden olmuştur.

1960 yılında Şili açıklarında meydana gelen tsunami Şili kıyısına yaklaştığında suyu o kadar hızla emmiştir ki denizin dibine vuran ve çırpınan balıkları “avlamaya koşan” yaklaşık 2500 kişi bu “avdan” bir daha geri dönememiştir. Büyük Okyanusun 17.000 km uzaklıktaki öbür ucuna saatte 1000 km. hızla geçen bu Tsunami Japon sahillerini de 20 metreyi bulan bir ölüm duvarı ile vurmuş,çok büyük zararlara neden olmuştur.

“Rüzgar” dalgalarında dalga süresi 5 ile 10 saniye (takip eden iki dalga arası süre) dalga uzunluğu 100 - 200 metre (takip eden iki dalga arası uzunluk) arasında değişir.

Tsunami dalgasında dalga süresi 10 dakika ile 2 saat ve dalga uzunluğuda beş on kilometre ile 500 km.arasında değişir.

Su derinliği ile dalga boyu arası oran çok büyük olan dalgalar “sığ su dalgası” olarak değerlindirirler ve Tsunamiler, yüksek dalga boyları nedenile” sığ su dalgası” veya “shallow water wave “olarak adlandırılırlar. Derin sularda hemen hiç enerji kayıp etmeden çok yüksek hızla ilerleyen Tsunami Okyanus aşırı mesafelere kısa zamanda ulaşır.Örneğin; derinliği 20.000 feet = 6.100 metre olan bir denizde Tsunami saatte 890 km.veya bir jet uçağı hızı ile ilerler.Tsunami dalgasının hızı :

Yer çekimi ivmesile (9.81 m/s2) x su derinliğinin çarpının kare köküne eşittir.
Dünyada her 15-18 yılda bir büyük Tsunami görülmüştür ve hemen hepsi Büyük Okyanusta Japonya-Borneo-Java-Sumatra bölgesinde cereyan etmiştir. Dünyanın en derin denizleri ve dünyan denizlerinin en derin noktası (yaklaşık 10.931 metre) Guam adasının hemen Güneyinde “Marianas Trench” veya Challenger deep’e (İlk bulan HMS. Challenger) bu bölgededir